maandag 15 oktober 2012

Hoe is Waalwijk ontstaan?

Zo rond het jaar 1000 vestigden zich de eerste bewoners op een oeverwal langs de Maas ter hoogte van de huidige Langstraat. Het landschap zag er in die tijd wel tamelijk anders uit dan nu het geval is. Veengronden strekten zich uit van de Maas in het noorden tot de Loonse en Drunense Duinen in het zuiden.

Die vroege kolonisten begonnen met het aanleggen van een eenvoudige verbindingsweg over de zandrug en het kappen van bossen in de omgeving. Daarna kon gestart worden met het ontginnen van het veen. Door dit ontginnen zou het voor de Langstraat typische slagenlandschap ontstaan.

Iedere bewoner kreeg een zogenoemde concessie toegewezen, een strook grond van slechts enkele tientallen meters breed, maar wel tot meer dan een kilometer in lengte. Deze grondstrook, ook wel slag genaamd, werd aan weerszijden begrensd door sloten om het gebied te ontwateren. Aan het einde van de slagen lag de achterkade, een lage dijk.

Het is duidelijk dat een goede samenwerking tussen de bewoners in de ontstane bewoningsassen nodig was.

Enkele meters onder het veen bevond zich zandgrond dat naderhand geschikt werd gemaakt voor akkerbouw. Echter, na enige decennia van ploegen en ontwateren werd deze grond minder geschikt. Op zo'n moment moesten de bewoners van deze streek nieuwe slagen uitzetten en dieper naar het zuiden toe het verdere veen ontginnen.

De oude nederzetting werd vaak verlaten om op de achterkade nieuwe huizen te bouwen van waaruit gewerkt kon worden. In de Langstraat, met name in de noordelijke polders, komen we nog herhaaldelijk Oude Straten tegen op de landkaarten, die dus duiden op zo'n verlaten bewoningsas.

Waalwijk strekte zich in de 13de eeuw inmiddels uit tot aan de Meerdijk in het zuiden. Verder kon ook niet, want dan stuitte men op het eigendom van de heer van Loon op Zand. De oude en verlaten landbouwgebieden in het noorden werden in gebruik genomen als grasland.

Het is niet precies bekend welke bewoningsassen in deze omgeving gelegen hebben en wanneer zij als zodanig in gebruik waren. Door archeologisch onderzoek probeert men daar nu steeds meer achter te komen.

Een grote invloed op de ontwikkeling van Waalwijk had verder nog de St. Elisabethsvloed van 1421. Of alle inwoners in die tijd al woonden op de toenmalige achterkade, waar nu de Grotestraat loopt, is niet bekend, maar tijdens de Elisabethsvloed kwam alle grond tot aan deze kade onder water te staan. In ieder geval vanaf dat moment is die kade de plaats geworden van waaruit Waalwijk zich zou gaan ontwikkelen.

In de jaren na de overstromingen werd de Winterdijk aangelegd en werd gestart met het oprichten van de eerste grote gebouwen in Waalwijk, te weten de oude kerk aan de voormalige haven en het inmiddels verdwenen klooster Nazareth.

Verder lezen
Piet de Jongh, 'Waalwijk, een bewoningsas in een veenmoeras. Een inleiding over de cultuurhistorie van het landschap rond Waalwijk', De Klopkei 20 (3e kwartaal 1996)

2 opmerkingen: